Ο Θεσμός του αδικαιολόγητου πλουτισμού (ωφέλεια σε βάρος άλλου, χωρίς νόμιμη αιτία).

   Σύμφωνα με το άρθρο 904 παρ 1 του Αστικού Κώδικα: ” Όποιος έγινε πλουσιότερος χωρίς νόμιμη αιτία από την περιουσία η με ζημία άλλου έχει υποχρέωση να αποδώσει την ωφέλεια..”

 Περαιτέρω, αδικαιολόγητο πλουτισμό συνιστά κάθε βελτίωση της περιουσιακής κατάστασης ενός προσώπου, σε βάρος της περιουσίας κάποιου άλλου, δίχως να συντρέχουν οι έννομες προϋποθέσεις, που δικαιολογούν τη μόνιμη διατήρηση του πλουτισμού αυτού από τον λήπτη, δηλαδή χωρίς να υπάρχει η νόμιμη αιτία. Κατά συνέπεια, δημιουργείται από τον νόμο ενοχική αξίωση  σε βάρος του πλουτίσαντος, για απόδοση της ωφέλειας  που αποκόμισε αυτός αδικαιολόγητα.

    Ο θεσμός του αδικαιολόγητου πλουτισμού (ΑΚ 904-913) αποβλέπει στην αποκατάσταση της αδικαιολόγητης περιουσιακής μεταβολής και εξυπηρετεί την ιδέα της επανορθωτικής δικαιοσύνης (ΑΣΤ. Κ. ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ, ΕΝΟΧΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΓΕΝ. ΜΕΡΟΣ Ε΄ΕΚΔΟΣΗ 2007 σελ. 360). Η αξίωση του αδικαιολόγητου πλουτισμού, στο άρθρο 904 του Αστικού Κώδικα, είναι γενική και ενιαία. Αυτό σημαίνει ότι, υπάρχουν κοινές προϋποθέσεις για την εν λόγω αξίωση.

    Στην περίπτωση αξίωσης απόδοσης της οφειλής στο πλαίσιο του αδικαιολόγητου πλουτισμού, η ενοχική σχέση, δημιουργείται απευθείας από τον νόμο, σε αντίθεση με άλλες ενοχικές σχέσεις οι οποίες είναι συμβατικές. Δεν αποκλείεται ωστόσο, να προβάλλεται ως επιπρόσθετη αξίωση του δότη της παροχής (αδικοπραξία), οπότε η  αξίωση του αδικαιολόγητου πλουτισμού να τίθεται επικουρικά, ως επιπλέον ενισχυτικό μέσον αποκατάσταση της αδικίας.

Προϋποθέσεις αδικαιολόγητου Πλουτισμού.

      Σύμφωνα με το άρθρο 904 του Αστικού Κώδικα, οι προϋποθέσεις της ενιαίας αξίωσης αδικαιολόγητου πλουτισμού είναι:

1) Ο πλουτισμός του υποχρέου

    Ως πλουτισμός νοείται κάθε βελτίωση της περιουσιακής κατάστασης του προσώπου που μπορεί να επέλθει κατά τους εξής τρόπους: με αύξηση του ενεργητικού  είτε με μείωση του παθητικού.

   Ο προαναφερόμενος πλουτισμός, είναι δυνατόν να καταδεικνύεται ως “πράγμα” ή ως “αντάλλαγμα“, καθώς επίσης, να αξιώνεται ο λήπτης “να αποδώσει και τους καρπούς που συνέλεξε καθώς και οτιδήποτε απέκτησε από το πράγμα” (ΑΚ 908).

2) Η επέλευση του πλουτισμού από την περιουσία ή με ζημία του δικαιούχου.

      Σύμφωνα με την ΑΚ 904, ο πλουτισμός πρέπει να προέρχεται “από την περιουσία” ή να έχει αποκτηθεί “με ζημία” του δικαιούχου. Αναφέρεται κατά συνέπεια, σε μετακινήσεις περιουσιακών στοιχείων, με τελικό αποτέλεσμα την μείωση της περιουσίας του δικαιούχου. Σημειώνεται ότι, όπως προαναφέρθηκε, η μείωση της περιουσίας πραγματοποιείται είτε με τη μείωση του ενεργητικού της περιουσίας, είτε με αύξηση του παθητικού.

3)  Η αιτιώδης συνάφεια και αμεσότητα ανάμεσα στον πλουτισμό και στη ζημία.

    Η έννοια της αιτιώδους συνάφειας, συνίσταται στο γεγονός ότι η ωφέλεια του πλουτήσαντος θα πρέπει να είναι άμεση συνέπεια της επέμβασης στην περιουσία του ζημιωθέντος και όχι τυχαίο ή ανακλαστικό αποτέλεσμα.

     Όσον αφορά την “αμεσότητα“, σύμφωνα με την υπάρχουσα νομολογία, έχει την έννοια ο υπόχρεος σε απόδοση της οφειλής να αποκόμισε αυτή άμεσα από την περιουσία του ζημιωθέντος και όχι μέσω τρίτου.

4) Η έλλειψη νόμιμης αιτίας

    Τελευταία και σημαντική προϋπόθεση, όπως προαναφέρθηκε για την θεμελίωση της αξίωσης αδικαιολόγητου πλουτισμού, είναι η έλλειψη της “νόμιμης αιτίας” στην ωφέλεια του λήπτη “από την περιουσία η με ζημία άλλου”.  Η έννοια της “νόμιμης αιτίας”, δεδομένου ότι δεν καθορίζεται στα σχετικά με τον αδικαιολόγητο πλουτισμό άρθρα (ΑΚ 904-913), θα πρέπει να αναζητηθεί στο σύνολο της νομοθεσίας και των σχετικών ειδικών νόμων.